Dlaczego psychoterapeuci odrzucają projekt rozporządzenia dotyczącego specjalizacji?
Polska Rada Psychoterapii od 2018 roku ma niezmienne stanowisko dotyczące specjalizacji – polscy psychoterapeuci potrzebują regulacji ustawowych swojego zawodu. Związek Stowarzyszeń Polska Rada Psychoterapii wypracował projekt ustawy o zawodzie psychoterapeuty i zabiega o całościową regulację zapewniającą psychoterapeutom status zawodu zaufania publicznego, a osobom korzystającym z psychoterapii tajemnicę chronioną prawem, możliwość składania skarg oraz rejestr psychoterapeutów.
Aktualne regulacje dotyczące zawodu psychoterapeuty
- Psychoterapia jest niezależną dziedziną, nie stanowiącą specjalizacji czy podspecjalizacji innej dziedziny.
- Psychoterapią zajmują się w Polsce osoby z różnym wykształceniem i przygotowaniem zawodowym. Jest to grupa około 10.000 osób, zdobywających umiejętności w zakresie psychoterapii w toku kilkuletnich szkoleń, popartych praktyką zawodową pod superwizją.
- Przez ostatnich kilkadziesiąt lat środowisko wykształconych psychoterapeutów współpracujących w ramach towarzystw i stowarzyszeń stworzyło spójny, i jednocześnie zapewniający różnorodność podejść, model kształcenia zawodowego, obejmujący:
- programy szkoleń zgodne z wypracowanymi standardami i tzw. minimami godzinowymi,
- ewaluację umiejętności,
- przygotowanie do zawodu osób zaczynających pracę przez bardziej doświadczonych psychoterapeutów i superwizorów,
- nabywanie doświadczenia klinicznego,
- budowanie osobistych kompetencji przez udział w terapii własnej,
- a także kontrolę środowiskową opartą o kodeksy etyki zawodowej.
- Większość szkoleń w zakresie psychoterapii wymaga od kandydatów wykształcenia wyższego oraz kompetencji osobowościowych i relacyjnych, ocenianych przez komisje kwalifikujące do rozpoczęcia szkolenia. Szkolenia, kursy i studia psychoterapii obejmują w większości powyżej 1200 godzin (konsensus środowiska wypracowany na forum Polskiej Rady Psychoterapii, zaakceptowany i wymagany obecnie przez Ministerstwo Zdrowia), w tym szkolenie teoretyczne i praktyczne, staże kliniczne, doświadczenie własne (terapię własną) i superwizję pracy z pacjentami / klientami.
- Psychoterapeuci pracują zarówno w ramach placówek oferujących świadczenia refundowane, jak i prywatnie. W obszarze usług refundowanych znacząca liczba psychoterapeutów pracuje na zasadzie kontraktów z instytucjami posiadającymi umowę z NFZ. Poziom finansowania tych świadczeń wynika z rozporządzenia Ministra Zdrowia (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień (Dz.U. 2021, poz 2400). Dostępność psychoterapeutów w ramach świadczeń refundowanych wynika z zakresu finansowania oraz liczby osób kompetentnych do ich realizowania. W ramach aktualnego systemu szkolenia opartego o ośrodki szkolące i certyfikację przez stowarzyszenia, co roku ponad tysiąc osób rozpoczyna profesjonalne kształcenie w zakresie psychoterapii. Wprowadzenie specjalizacji nie zwiększyłoby liczby szkolących się psychoterapeutów, a z dużym prawdopodobieństwem może ją zredukować, w związku z zasadami wynikającymi z ustawy o specjalizacjach.
Jakie warunki powinna spełniać regulacja ustawowa zawodu psychoterapeuty?
Zachowanie zbudowanej przez dziesięciolecia kultury samorządowej organizacji funkcjonowania psychoterapeutów i prowadzenia szkoleń w zakresie psychoterapii stanowi podstawowy warunek, jaki pozwoli na akceptację regulacji ustawowej tego zawodu przez środowisko psychoterapeutów. Składają się na nią między innymi następujące elementy, nie uwzględnione, a na pewno nie zagwarantowane w przedstawionym projekcie rozporządzenia:
- Szkolenie psychoterapeutów i superwizorów psychoterapii w ośrodkach akredytowanych przez towarzystwa i stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów;
- Autonomia stowarzyszeń psychoterapeutów, wyrażająca się w regulacjach dotyczących samorządu zawodowego;
- Zróżnicowanie programów szkoleniowych akredytowanych przez poszczególne towarzystwa i stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów, uwzględniających minimum 1200 godzin, w tym doświadczenie własne i superwizję;
- Szeroki dostęp do zawodu, brak rocznego limitu miejsc, z uwzględnieniem osób z wykształceniem wyższym (w tym magisterskim) różnych kierunków (PRK VII).
- Środowisko szkoleniowe, którego jest pozbawione szkolenie specjalizacyjne
Dla członków PRP bardzo istotną kwestią jest też tajemnica zawodowa chroniąca osoby korzystające z psychoterapii oraz psychoterapeutów. Podkreślano to podczas Narady Psychoterapeutów, która się odbyła 13 listopada br. Wzięło w niej udział ok. 4.000 psychoterapeutów reprezentujących 5 grup podejść tj. psychoanalitycznej i psychodynamicznej, humanistyczno-doświadczeniowej, poznawczo-behawioralnej, systemowej oraz integracyjnej, oraz 28 organizacji zrzeszających psychoterapeutów w Polsce. To było największe spotkanie w historii polskiej psychoterapii!
Negatywne konsekwencje przypisania zawodu psychoterapeuty do listy specjalizacji medycznych
Poniżej zostały wymienione wysoce prawdopodobne ryzyka, jakie mogą wyniknąć z wprowadzenia specjalizacji. Ich redukcja wymagałaby zmiany aktów prawnych wyższego rzędu, do czego w ogóle nie odnosi się projekt rozporządzenia.
- Ograniczenie liczby ośrodków szkolących.
- Ograniczenie liczby miejsc dla osób chcących rozpocząć szkolenie.
- Wstępny warunek wykształcenia mającego zastosowanie w systemie ochrony zdrowia wykluczy wielu wartościowych kandydatów na psychoterapeutów.
- Brak konieczności podlegania kodeksowi etyki psychoterapeuty.
- Brak możliwości weryfikacji kompetencji po uzyskaniu specjalizacji (wymóg kształcenia ustawicznego).
- Ograniczenie roli towarzystw i stowarzyszeń w procesie akredytacji szkolenia i ewaluacji umiejętności psychoterapeutów.
- Ryzyko ograniczenia prawa do pracy w wykonywanym zawodzie psychoterapeutom, którzy nie podejdą do egzaminu specjalizacyjnego.
- Rekrutacja kandydatów do specjalizacji wyeliminuje proces wnikliwej weryfikacji osobowościowej kandydatów. Pacjenci będą narażeni na oddziaływania jatrogenne, przy braku weryfikacji kompetencji interpersonalnych osób będących w szkoleniu.
- Unifikacja programu szkoleniowego, uniemożliwiająca utrzymanie różnorodności szkoleń i kompetencji, istotnej ze względu na zapotrzebowanie pacjentów na terapię w różnych formach i podejściach (np. terapia par i rodzin, terapia grupowa, terapia grup specjalnych, terapia traumy, terapia indywidualna w określonym podejściu psychoterapeutycznym itp.)
- W wypadku wprowadzenia zasad specjalizacji szkolenia mogłyby prowadzić podmioty spełniające kryteria urzędowe, a nie podlegające weryfikacji jakości, jaką aktualnie zapewniają stowarzyszenia związane z określonymi podejściami terapeutycznymi, co negatywnie wpłynęłoby na jakość tych szkoleń.
- Kluczowa rola kierownika specjalizacji odbiegająca znacząco od obecnej roli superwizora psychoterapii w kształceniu psychoterapeutów. Istnieje ogromne ryzyko, że liczba kierowników ograniczy liczbę miejsc specjalizacyjnych.
- Specjalizacja jest szkoleniem jednorazowym, a prawidłowe funkcjonowanie zawodowe psychoterapeuty wymaga szkolenia ustawicznego, co zapewniają i sankcjonują stowarzyszenia psychoterapeutów w aktualnie działającym systemie.
- Ocena kompetencji głównie na podstawie wiedzy i pojedynczego egzaminu zamiast relacji z superwizorem rekomendującym do certyfikatu psychoterapeuty.
Dlaczego środowisko psychoterapeutów zgodnie odrzuca projekt rozporządzenia włączającego psychoterapię na listę specjalizacji?
W ostatnich dniach zostały zorganizowane spotkania członków towarzystw i stowarzyszeń oraz psychoterapeutów niezrzeszonych (Narada Psychoterapeutów zorganizowana przez Polską Radę Psychoterapii (4000 osób), walne zebrania Sekcji Naukowej Psychoterapii i Sekcji Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), a także spotkania przedstawicieli różnych stowarzyszeń zrzeszających psychoterapeutów. Uczestniczyło w nich kilka tysięcy osób. Ocena projektu wprowadzenia specjalizacji została niemal jednogłośnie odrzucona na każdym z tych spotkań.
Obecnie kształcenie i funkcjonowanie zawodowe psychoterapeutów podlega środowiskowej kontroli opartej o organizacje NGO. Przesunięcie jej ciężaru na system oparty o zasady działania specjalizacji medycznych może w prosty sposób spowodować obniżenie standardów tego zawodu.
Informacje przygotowano we współpracy reprezentantów między innymi:
Związku Stowarzyszeń Polska Rada Psychoterapii i przedstawicieli zrzeszonych w nim Towarzystw i Stowarzyszeń (link)
Sekcji Naukowej Psychoterapii i Sekcji Naukowej Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej
Sekcji Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
Organizacji psychoanalitycznych